Sida, AIDS, HIV

AIDS ili sindrom stečene imunodeficijencije je teška infektivna bolest čiji je uzročnik virus humane imunodeficijencije (HIV). Dovodi do progresivne razgradnje pojedinih ćelija imunosistema što rezultira drastičnim slabljenjem čitavog imunosistema. Bolest se prenosi seksualnim odnosom bez zaštite ili kontaktom sa zaraženom krvlju (na primer kada korisnici droge dele špric) i godinama može biti asimptomatska.. Pandemija side je od osamdesetih godina dvadesetog veka jedan od najvećih problema javnog zdravlja, a nekoliko desetina miliona ljudi širom sveta boluje od nje. Sida je i dalje neizlečiva i još nije pronađena vakcina.

Virus humane imunodeficijencije

HIV prvenstveno napada T-limfocite od kojih zavisi kako će se razmnožavati. Virus se primarno širi u limfnim organima, a pre svega u limfnim čvorovima. Za osobe koje nose virus, ali ne ispoljavaju simptome bolesti kaže se da su seropozitivne ili HIV pozitivne.

Prenošenje HIV-a

HIV je prisutan u krvi i genitalnim sekretima. U 75% slučajeva, prenos se dogodi u seksualnim odnosima. Takođe, do prenosa može doći putem krvi, preko zaraženog šprica ili prilikom transfuzije zaražene krvi. U 25% slučajeva postoji šansa da će zaražena majka preneti virus na dete za vreme trudnoće, porođaja ili dojenja ukoliko se ne podvrgne antivirusnoj terapiji. Rizik od zaraze značajno se smanjuje redovnom upotrebom kondoma, ispitivanjem krvi namenjene za transfuziju, upotrebom sterilnog pribora za davanje injekcija i primenom antivirusnih lekova kod seropozitivnih trudnica.

Razvoj AIDS-a

Razvoj AIDS-a se odvija u nekoliko faza, a brzina kojom će se bolest razviti zavisi od osobe do osobe. Ako se ne leči, u periodu od jedne do šest nedelja nakon infekcije pojavljuju se nespecifični simptomi (povišena temperatura, osip, tegobe, angina), ali ponekad mesecima čak i godinama nema simptoma. Antitela na HIV u krvi mogu se detektovati posle mesec dana od zaražavanja što omogućava postavljanje dijagnoze. U narednih 5 do 10 godina bolest podriva imunosistem obolelog posle čega dolazi do pojave različitih simptoma sve većeg intenziteta.

U prvoj fazi, oboleli gubi na težini, ima učestale respiratorne infekcije, a na koži se pojavljuju lezije.

Za drugu fazu su karakteristični groznica, uporna dijareja, oticanje limfnih čvorova, ozbiljne bakterijske infekcije, tuberkuloza i akutna upala koja uništava tkiva usne duplje. 

Poslednja faza (kada se bolest označava kao sida) počinje kada telo postane meta oportunističkih infekcija i kancera povezanih sa HIV-om kao što su Kapošijev sarkom ili limfom. Sprovođenje terapije u ovoj fazi može značajno usporiti napredovanje bolesti.

Oportunističke infekcije

Ove infekcije se javljaju kod pacijenata čiji je imunitet značajno oslabljen usled terapije imunosupresivima, hemoterapije ili bolesti, recimo side. Uzrokuju ih razne vrste infektivnih agensa koji su obično bezopasni po zdrave osobe, ali mogu izazvati ozbiljne komplikacije, uključujući i smrt kod pojedinaca čiji je imunosistem ugrožen. Kod obolelih od side, brojne oportunističke infekcije zahvataju kožu, sluzokožu, unutrašnje organe ili nervni sistem dok druge mogu uticati na čula (slepilo uzrokovano citomegalovirusom) ili izazvati sistemsku infekciju.

Kapošijev sarkom

Kapošijev sarkom se razvija od endotela krvnih sudova i pojedinih kožnih ćelija. Ova retka bolest, vrsta kancera, često pogađa osobe koje su obolele od side, njen uzrok nije poznat, ali je njen nastanak povezan sa slabljenjem imunosistema, npr., u slučaju side ili infekcijom humanim herpes virusom 8 (HHV8). Na koži i sluzokoži izlaze ljubičaste mrlje koje se kasnije transformišu u plikove i čvoriće. Vema često, ove lezije dopru do digestivnog trakta i pluća kada izazivaju unutrašnje krvarenje i respiratornu insuficijenciju koja skraćuje životni vek obolelog. Lečenje se zasniva na hemoterapiji, radioterapiji i operaciji, a ukoliko je povezan sa sidom najbolje je primeniti antivirusne lekove (tzv. triterapija).

Prevalencija side u svetu

Oko 35 miliona odraslih i dece u svetu zaraženo je HIV-om. Od 1981. godine kada je bolest dijagnostikovana, sida je odnela više od 25 miliona života širom sveta. U najugroženije kontinente spada Afrika gde je u nekim zemljama (Bocvana, Svazilend) svaka treća osoba obolela od side. U značajnoj meri, ova bolest pogađa i Evropu, jugoistočnu Aziju, Latinsku Ameriku i SAD.

  U zemljama u razvoju smanjuje životni vek gde se detektuje veliki broj novih slučajeva infekcije, a pristup preventivnim metodama je i dalje veliki problem u ovim zemljama.

Triterapija

Triterapija se zasniva na primeni tri antivirusna leka čije kombinovano dejstvo inhibira razmnožavanje virusa, ali ne omogućava izlečenje. Uvedena je 1996. godine i zahvaljujući njoj velika većina seropozitivnih osoba može da živi mnogo godina, a da ne oboli od side. Osim toga, smanjuje razvoj oportunističkih infekcija kod pacijenata i doprinosi produženju životnog veka. Ipak, ova terapija može imati ozbiljne nuspojave (dijabetes, hiperholesterolemiju), a kod nekih pacijenata je nedelotvorna. Razvoj medicine omogućio je kombinovanje glavnih aktivnih sastojaka u jednoj jedinoj tableti.